பிரஹலாதன் ஸ்துதி
ஸ்கந்தம் 7: அத்யாயம் 9
श्री-नारद उवाच
एवं सुर-आदयः सर्वे ब्रह्म-रुद्र-पुरः सराः।
न उपैतुं अशक्नुन्मन्युं संरम्भं सुदुरासदम् ॥ १ ॥
साक्षात् श्रीः प्रेषिता देवैः दृष्ट्वा तत् महत् अद्भुतम्।
अदृष्ट-श्रुत-पूर्वत्वात् सा न उपेयाय शङ्किता ॥ २ ॥
प्रह्रादं प्रेषयामास ब्रह्म-आवस्थितम् अन्तिके।
तात् प्रशमय उपेहि स्व-पित्रे कुपितं प्रभुम् ॥ ३ ॥
तथेति शनकै रजन् महा-भागवतोऽर्भकः।
उपेत्य भुवि कायेन नानाम् विधृत-आञ्जलिः ॥ ४ ॥
स्व-पाद-मूले पतितं तत् अर्भकं
विलोक्य देवः कृपया परि-प्लुतः।
उत्थाप्य तत् चीर्ष्ण्य दधात् कराम्बुजं
काल-आहि-वित्रस्तधियां कृताभयम् ॥ ५ ॥
स तत् कर-स्पर्श-धुत-अखिल-आशुभः
स अपद्य-अभिव्यक्त-परात्म-दर्शनः।
तत् पाद-पद्मं हृदि निर्वृतः दधौ
हृष्यत् तनुः क्लिन्न-हृद-श्रुलोचनः ॥ ६ ॥
अस्तौषीद् धरिम् एकाग्र-मनसा सुसमाहितः।
प्रेम-गद् गदया वाचा तत् न्यस्त-हृद-यक्षः ॥ ७ ॥
श्री-प्रह्राद उवाच
ब्रह्मादयः सुर-गणा मुनयः अथ सिद्धाः
सत्त्व-एक-तानग-तयो वचसां प्रवाहैः।
न आराधितुं पुरु-गुणैः अधुनापि पिप्रुः
किं तोष्टुं अर्हति स मे हरि-रुग्र-जातेः ॥ ८ ॥
मन्ये धन-आभिजन-रूप-तपः-श्रुत-ऊज
तेजः-प्रभाव-बल-पौरुष-बुद्धि-योगाः।
नाराधनाय हि भवन्ति परस्य पुंसो
भक्त्या तुतोष भगवान् गज-यूह-पाय ॥ ९ ॥
विप्रात् द्विष-षड्गुण-युत-आद-रविन्द-नाभ्
पाद-आरविन्द-विमुखात् श्वपचं वरिष्ठम्।
मन्ये तद् अर्पित-मन-उचने-हितार्थ-
प्राणं पुनाति स कुलं न तु भूरिमानः ॥ १० ॥
न एवात्मनः प्रभुरयं निज-लाभपूर्णो
मानं जनात् विदुषः करुणो वृणीते।
यद् यत् जनो भगवते विदधीत् मानं
तत् च आत्मने प्रतिमुखस्य यथा मुख-श्रीः ॥ ११ ॥
तस्मादहं विगत-विक्लव ईश्वरस्य
सर्व-आत्मना महि गृणामि यथा मनीषम्।
नीचोऽजया गुण-विसर्ग-अनुप्रविष्टः
पूयेत् येन हि पुरुषान् अनु-वर्णितेन ॥ १२ ॥
सर्वे ह्यम् ई विधिकराः त्वम् सत्त्व-धाम्नो
ब्रह्मादयः वयम् इवेश न च उद्विजन्तः।
क्षेमाय भूत-यु उतात्म-सुखाय च अस्य
विक्रीडितं भगवतो रुचिर-आवतारैः ॥ १३ ॥
तद् यत् च मन्युम् असुरः च हतः त्वया अद्य
मोदेत् साधुर् अपि वृश्चिक-सर्प-हत्या।
लोकाः च निर्वृतिमिताः प्रतियन्ति सर्वे
रूपं नृसिंह विभयाय जनाः स्मरन्ति ॥ १४ ॥
न अहं बिभे- म्यजित् तेऽतिभयानकास्य
जिह्वा-अर्क-नेत्र-भ्रुकुटी-रभसो-ग्र-दंष्ट्रात्।
आन्त्र-स्रजः क्षत-जकेशर-शङ्कु-कर्णा-
न्निर्ह्राद-भीत-दिगि-भा-दरि-भिन्न-खाग्रात् ॥ १५ ॥
त्रस्तोऽस्म्यहं कृपण-वात्सल दुःसह-ओग्र
संसार-चक्र-कदनाद् ग्रसतां प्रणीतः।
बद्धः स्व-कर्म-भिरु-शत्तम तेऽङ्घ्रि-मूलं
प्रीतोऽपवर्ग-शरणं ह्वयसे कदा नु ॥ १६ ॥
यस्मात् प्रिया-अप्रिय-वियोग-सयोग-जन्म
शोक-अग्निना सकल-योनिषु दह्यमानः।
दुःख-औषधं तद् अपि दुःखम् अतद्धि याहं
भूमन् भ्रमामि वद मे तव दास्य-योगम् ॥ १७ ॥
सोऽहं प्रिये सुहृदः पर-देव-ताया
लीला-कथा-स्तव नृसिंह विरिञ्च-गीताः।
अञ्जस्-तितर् म्यानु-गृणन् गुण-विप्र-मुक्तः
दुर्गाणि ते पदा-युग-ालय-हंस-सङ्गः ॥ १८ ॥
बालस्य नेह शरणं पितरौ नृसिंह
नार्तस्य च आगदम् उदन्वति मञ्जतः नौः।
तप्तस्य तत् प्रतिविधिः य इह आञ्ज-सेष्ट-
स्तावद् विभो तनु-भृतां त्वद् उपेक्षितानाम् ॥ १९ ॥
यस्मिन् यतः यर्हि येन च यस्य यस्माद्
यस्मै यथा यद् उत यस्त्व् अपरः परः वा।
भावः करोति विकरोति पृथक् स्व-भावः
सञ्चोदितः तद् अखिलं भवतः स्वरूपम् ॥ २० ॥
माया मनः सृजति कर्ममयं बलीयः
कालेन चोदित-गुणानुमतेन पुंसः।
छन्दो-मयं यद् जयार्पित-षोडशारम्
संसार-चक्रम अज कोऽतितरेत् त्वद् अन्यः ॥ २१ ॥
स त्वम् हि नित्य-विजित-आत्म-गुणः स्व-धाम्ना
कालः वशीकृत-विसृज्य-विसर्ग-शक्तिः।
चक्रे विसृष्टम् अजय-ईश्वर षोडश-ारे
निष्पीड्यमानम् उप-कर्ष विभो प्रपन्नम् ॥ २२ ॥
दृष्टा मया दिवि विभोऽखिल-धिष्ण्य-पाना
मायुः श्रियः विभवः इच्छति याञ्जनोऽयम्।
येऽस्मत् पितुः कुपित-हास-विजृम्भित-भ्रू
विस्फूर्जितेन लुलिताः स तु ते निरस्तः ॥ २३ ॥
तस्माद् अमूः त-नुभृताम् अहम् आशिषः ज्ञ
आयुः श्रियं विभवम् ऐन्द्रिय-मा विरिञ्च्यात्।
न इच्छामि ते विलुलितान् uru-विक्रम-एण
काल-आत्मन् उप-नय मां निज-भृत्य-पार्श्वम् ॥ २४ ॥
कुत्र आशिषः श्रुति-सुखा मृगतृष्णि-रूपाः
क्व एदं कलेवरम् अशेष-रुजां विरोहः।
निर्विद्यते न तु जनो यद् अपि इति विद्वान्
काम-आनलं मधुल-वैः शमयन् दुरापैः ॥ २५ ॥
क्व अहम् रजः-प्रभव ईश तमोऽधिकेऽस्मिन्
जातः सुरेतर-कुले क्व तव अनु-कम्पा।
न ब्रह्मणो न तु भवस्य न वै रमाया
यत् मेऽर्पितः शिरसि पद्म-करः प्रसादः ॥ २६ ॥
न एषा परा-वर्मतिर्भवतो ननु स्याज्
जन्तोः यथा आत्म-सुहृदो जगत् तथापि।
संसेवया सुर-तरोरिव ते प्रसादः
सेवा-अनुरूपम् उदयो न परा-वर्त्तम् ॥ २७ ॥
एवं जनम् निपतितम् प्रभ-वाहि-कूपे
काम-आभिकामम् अनु यः प्रपतन् प्रसङ्गात्।
कृत्वा आत्म-सात् सुरर्षि-णा भगवन् गृहीतः
सोऽहं कथम् नु विसृजे तव भृत्य-सेवाम् ॥ २८ ॥
मत् प्राण-रक्षणम् अनन्त पितुः वधः च
मन्ये स्व-भृत्य-ऋषि-वाक्य-अमृतं विधातुम्।
खड्गम् प्रगृह्य यद् अवोचद् असद्विधित्सु
त्वामीश्वरो मद् अपरोऽवतु कं हरामि ॥ २९ ॥
एकः त्वमेव जगद् एतं उष्य यत् त्वम्
आद्य-अन्तयोः पृथग्-वत्स्यसि मध्यतः च।
सृष्ट्वा गुण-व्यतिकरम् निज-आययेदं
नानेव तैः रवसित-तद् अनु-प्रविष्टः ॥ ३० ॥
त्वम् वा इदं स-तद्-ईश भवांस् ततः अन्यः
माया यद् आत्म-पर-बुद्धि-रियम् ह्यपार्था।
यद् यस्य जन्म-निधनं स्थिति-रीक्षणं च
तद् वै तदेव वसु-काल-वद् अष्टितर्वोः ॥ ३१ ॥
न्यस्येत् अद् आत्मनि जगत् विलय-आम्बु-मध्ये
शेषेऽऽत्मना निज-सुख-आनुभवो निरीहः।
योगेन मीलित-दृग्-आत्मनि पीत-निद्र
स्तुर्ये स्थितो न तु तमो न गुणांश्च युङ्क्षे ॥ ३२ ॥
तस्यैव ते वपुरिदं निज-काल-शक्त्या
सञ्चोदित-प्रकृति-धर्मण् आत्म-गूढम्।
अम्भस्य अनन्त-शयनात् विरमत् समाधे
नाभेरभूत् स्व-कणिका-वाटवन् महा-ब्जम् ॥ ३३ ॥
तत् सम्भवः कविरतः अन्यद् अपश्य-मान
त्वां बीजम् आत्मनि तत् स्व-बहिर्विचिन्त्य।
नाविन्दद् अब्द-शतम् अप्सु निमज्ज-मानो
जातेऽङ्कुरे कथम् उहो-अपलभेत् बीजम् ॥ ३४ ॥
स त्वा आत्म-योनि-रति-विस्मित आस्थितोऽब्जम्
कालेन तीव्र-तपसा परि-शुद्ध-भावः।
त्वाम् आत्म-नीश भुवि गन्धम् इव अति-सूक्ष्मम्
भूत-इन्द्रिय-आशय-मय विततं ददर्श ॥ ३५ ॥
एवं सहस्र-वदन-आङ्घ्रि-शिरः-कर-ओरु
नासाद्य कर्ण-नेत्र-भ्रू-कुटीर-भसोग्र-दंष्ट्रम्।
माया-मयं सद् उपलक्षित-सन्निवेशम्
दृष्ट्वा महापुरुषम् आप मुदं विरिञ्चः ॥ ३६ ॥
तस्मै भवन् हय-शिरस् तनुं हि बिभ्रद्
वेद-द्रुह-आवति-बलौ मधु-कैटभा-ख्यौ।
हत्वाऽऽनयच्छ्रुति-गणाँस्तु रजस् तमश्च
सत्त्वं तव प्रियतमां तनुम् आमनन्ति ॥ ३७ ॥
इत्थं नृतिर् यगृषि-देव-झषावतारैर्
लोकान् विभावयसि हंसि जगत् प्रतीपान्।
धर्मं महा-पुरुष पासि युगानु-वृत्तम्
छन्नः कलौ यत् अभवत् स्त्रि-युगोऽथ स त्वम् ॥ ३८ ॥
न एतन् मनस् तव कथासु विकुञ्ठ-नाथ
सम्प्रीयते दुरित-दुष्ट-मसाधु तीव्रम्।
काम-आतुरं हर्ष-शोक-भय-एषा नार्तम्
तस्मिन् कथं तव गतिं विमृशामि दीनः ॥ ३९ ॥
जिह्वा एकतः अच्युत् विकर्षति मा अवितृप्ता
शिश्नोऽन्यतः त्वगुदरं श्रवणं कुतश्चित्।
घ्राणः अन्यतः च अपल-दृक् क्व च कर्म-शक्ति
र् बह्व्यः सपत्न्य इव गेह-पतिं लुनन्ति ॥ ४० ॥
एवं स्व-कर्म-पतितं भव-वैतरण्या-
मन्योन्य-जन्म-मरणा-शन-भीत-भीतम्।
पश्यन् जनं स्व-पर-विग्रह-वैर-मैत्रं
हन्तेति पार-चर पीपृहि मूढम् अद्य ॥ ४१ ॥
को न्वत्र तेऽखिल-गुरो भगवन् प्रयास
उत्तारणेऽस्य भव-संभव-लोप-हेतोः।
मूढेषु वै महद् अनुग्रह आर्त-बन्धो
किं तेन ते प्रिय-जनान् अनुसेवतां नः ॥ ४२ ॥
नैवोद्विजे पर दुरत्यय-वै-तरण्या-
त्वद् वीर्य-गायन महा-मृतम् अग्न-चित्तः।
शोचे ततः विमुख-चेतस इन्द्रिय-ार्थ-
माया-सुखाय भर-मुद्वहतो विमूढान् ॥ ४३ ॥
प्रायेण देव मुनयः स्व-विमुक्ति-कामा
मौनं चरन्ति विजने न परार्थ-निष्ठाः।
न एतान् विहाय कृपण-न्विमुमुक्ष एकः
नान्यं त्वदस्य शरणं भ्रमतोऽनुपश्ये ॥ ४४ ॥
यत् मैथुनादि गृह-मेधि-सुखं हि तुच्छम्
कण्डूयनेन करयोः इव दुःख-दुःखम्।
तृप्यन्ति नेह कृपणा बहु-दुःख-भाजः
कण्डू-तिवन् मनसिजं विष-हेत धीरः ॥ ४५ ॥
मौन-व्रत-श्रुति-तपोऽध्ययन-स्व-धर्म
व्याख्या-रहो जप-समाधय आप-वर्ग्याः।
प्रायः परं पुरुष ते त्व-जितेन्द्रियाणां
वार्ता भवन्ति उत न वात्र तु दाम्भिकानाम् ॥ ४६ ॥
रूपे इमे स-आदती तव वेद-सृष्टे
बीज-अंकुराविव न च अन्य-रूपकस्य।
युक्ताः समक्षम्ubhयत्र विचिन्वते त्वां
योगेन वह्निमिव दारुषु नान्यतः स्यात् ॥ ४७ ॥
त्वम् वायु-रग्नि-रवनिर्वियद् अम्बु-मात्राः
प्राणेन्द्रियाणि हृदयं चिद् अनुग्रहश्च।
सर्वं त्वमेव सगुणो विगुणश्च भूमन्
नान्यत् त्वदस्त्यपि मनो-वचसा निरुक्तम् ॥ ४८ ॥
न एते गुणाः न गुणिनो महद् आदयः ये
सर्वे मनः प्रभृतयः सहदेव-मर्त्याः।
आद्यन्त-वन्त उरुगाय विदन्ति हि त्वाम्
एवं विमृश्य सुधियो विरमन्ति शब्दात् ॥ ४९ ॥
तत् तेऽर्हत्तम नमः स्तुति-कर्म-पूजाः
कर्म स्मृति-श्चरणयोः श्रवणं कथायाम्।
संसेवया त्वयि विनेति षडङ्गया किं
भक्तिं जनः परमहंस-गतौ लभेत ॥ ५० ॥
श्रीनारद उवाच
एतावद् वर्णित-गुणो भक्त्या भक्तेन निर्गुणः।
प्रह्रादं प्रणतं प्रीतो यत् अमन्युर अभाषत् ॥ ५१ ॥
श्रीभगवान् उवाच
प्रह्राद भद्र भद्रं ते प्रीतोऽहं तेऽसुरोत्तम।
वरं वृणीष्वाभिमतं कामपूरोऽस्म्यहं नृणाम् ॥ ५२ ॥
माम् अप्रीणत् आयुष्मन्-दर्शनं दुर्लभं हि मे।
दृष्ट्वा मां न पुनर्जन्तु आत्मानं तप्तुमर्हति ॥ ५३ ॥
प्रीणन्ति ह्यथ मां धीराः सर्व-भावेन साधवः।
श्रेयस्-कामा महा-भाग सर्वासाम् आशिषां पतिम् ॥ ५४ ॥
एवं प्रलोभ्यमानोऽपि वरैः लोक-प्रलोभनैः।
एकान्तित्वाद् भगवति नैच्छत् तान् असुरोत्तमः ॥ ५५ ॥
॥ इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायां
सप्तम-स्कन्धे प्रह्लाद-चरिते भगवत्त-स्तवो नाम
नवमः अध्यायः ॥ ९ ॥
